Khám phá Đình Tân Thới: di tích lịch sử & kiến trúc nghệ thuật

Đình Tân Thới tọa lạc tại khu phố Nguyễn Trãi, phường Lái Thiêu, thành phố Thuận An, tỉnh Bình Dương, được Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật số 2678/QĐ-UBND ngày 26 tháng 10 năm 2022.

Vị trí địa lý

Tuy nằm giữa khu đô thị sầm uất của thị trấn Lái Thiêu, nhưng đình vẫn giữ được không gian thoáng đãng và tương đối riêng biệt, được bao bọc bởi bức tường xây cao 2m. Cổng vào Đình theo kiểu Tam quan tao nhã, trên có dòng chữ Quốc ngữ “Đình Thần Thới”, dưới có dòng chữ Hán “新 泰亭”(Tân Thới đình).

Qua cổng đình là khuôn viên khá rộng có những công trình và thiết trí thờ phụng trang nghiêm. Bên tay trái là miếu thờ 白馬太監 (Bạch Mã Thái Giám), cạnh miếu đặt 1 con ngựa đỏ đắp bằng xi măng cho thấy rõ ảnh hưởng của văn hoá Trung Hoa (ngựa xích thố của Quan Công). Bàn thờ 神農 (Thần Nông) nằm phía bên trái đình ghi lại dấu ấn nông nghiệp của cư dân nơi đây. Án ngữ ngay giữa sân đình là bức bình phong đắp hình rồng và hổ. Bên tay phải là miếu thờ Bà Chúa Xứ nằm ẩn hiện dưới tán cây đa cổ thụ. Trước cửa ra vào của Điện thờ thiết trí ba cặp câu đối bằng chữ Hán đắp nổi trên sáu cây cột.

Kiến trúc nghệ thuật của Đình Tân Thới

Đình Tân Thới quay mặt hướng Tây Nam, ban đầu đình được cất theo kiểu nhà chữ Nhị (二 ) gồm hai nóc giống nhau, xếp gần nhau. Sau này các vị trong Ban quý tế thấy nóc đình sau hơi thấp, thiếu ánh sáng, nhất là trong những dịp cúng lệ khi người dân thập phương tới chiêm bái, đốt nhang nhiều, trong chánh điện sẽ rất ngợp vì vậy Ban quý tế quyết định trổ một khoảng ở giữa chánh điện rồi xây cao lên 2 tầng tháp giúp đình thông thoáng và sáng hơn nhiều song cũng vì vậy mà có kiến trúc khá độc đáo.

Giữa hai mái Chánh điện và Tiền điện là hệ thống máng xối giúp thoát nước những khi trời mưa. Gian Tiền Hiền được xây thành một gian riêng, nằm song song với đình chính, nối với đình chính bằng lối đi nhỏ có lợp mái ngói tạo thành lối kiến trúc rất riêng, khác biệt hẳn với các ngôi đình khác trong toàn tỉnh.

Đình Tân Thới có 32 cây cột, các cột trong đình được xây bằng xi măng cốt thép, 4 trụ gian Chánh điện đắp Rồng, gọi là Long trụ, các cột còn lại đều có những câu đối bằng chữ Hán ca ngợi Thần, ca ngợi quê hương đất nước. Rui mè trong đình bằng gỗ; đầu kè chạm đầu Rồng ngậm trái châu; mái lợp ngói âm dương. Mặt phía trong đình ngói âm dương được quét 1 lớp vôi màu trắng, phối với màu đỏ của rui mè tạo thành tầng mái rất đẹp. Đình có bốn cửa ra vào, ba cửa chính ở mặt tiền chánh điện và một cửa bên hông nối với gian thờ Tiền Hiền. Trên nóc gian Tiền điện thiết trí Lưỡng long chầu nguyệt, ông Nhật, bà Nguyệt và 4 con cá hoá rồng.

Diềm mái đình Tân Thới mang phong cách của người Hoa với những ống bịt, diềm mái bằng gốm. Phía dưới hai con Cá hoá rồng là hai dòng chữ Hán 道德 (đạo đức) và 禮儀 (lễ nghi), viền cẩn gốm sứ. Nhìn chung, kiến trúc của đình Tân Thới là kết quả của sự giao lưu văn hoá Hoa – Việt, là sự chung tay đóng góp của cả người Hoa và người Việt đã cùng chung sống với nhau trong một thời gian rất dài trên mảnh đất Lái Thiêu này.

Qua khỏi cửa là gian Tiền điện, kiến trúc theo lối 3 gian; giữa tiền điện đặt bàn thờ chủ tịch Hồ Chí Minh, kiệu rước Thần bằng gỗ sơn son thếp vàng; hai bên là bàn thờ các vị có công với làng. Tất cả các bàn thờ đều được xây và lót gạch men, cao 1m50, rộng 1m20 có bài trí lư hương, chân đèn cùng chò trưng trái cây và bài vị. Hai bài vị không ghi chữ, tấm bên phải là “Rồng vờn mây” chạm nổi cao; tấm bên trái chạm nổi “Quy hý thuỷ”, cả hai bức đều rất sinh động, thể hiện kỹ thuật cao của nghệ nhân chạm.

Trong gian Tiền điện còn có một nhang án chạm trổ công phu mang dấu ấn của nghệ thuật chạm khắc triều Nguyễn. Bên cạnh đó, gian Tiền điện còn bài trí tám bức hoành phi do người Hoa ở ba bang Quảng Triệu, Phúc Kiến và Nghĩa An phụng cúng với nội dung mang ý nghĩa tốt đẹp.

Gian Chánh điện gồm bàn thờ Thần, Tả/Hữu Ban đều được xây, lót gạch men cao 2m; bàn Hội đồng nội và hai bàn đề chữ 將 (Tướng) hai bên. Khám thờ Thần xây bằng xi măng, bên trong đặt an thờ viết chữ Thần (神) bằng chữ Hán được đắp nổi thếp vàng; trên bàn có đặt hộp gỗ đựng sắc Thần, cặp chân đèn, chò trưng trái cây, mão của Thần và cặp hạc đứng trên lưng rùa. Trước bàn thờ có cặp Hạc đứng trên lưng Rùa, bộ bao lam, binh khí cùng bộ đồ của Thần. Bên trái chánh điện là gian thờ Tiền Hiền và cũng dùng làm nơi tiếp khách trong các dịp lễ hội của đình.

Đình Tân Thới có khuôn viên rộng, cảnh quan đẹp đẽ, các hiện vật hiện còn trong đình đều thể hiện khả năng tài chính dồi dào của nhân dân trong vùng. Đình Tân Thới cũng là ngôi đình thể hiện kết quả giao lưu giữa văn hoá Hoa – Việt qua kiến trúc, lễ hội trong đình. Đó là kết quả tất yếu của hai cộng đồng người sinh sống bên cạnh nhau một thời gian rất dài. Bên cạnh giá trị về mặt kiến trúc, nghệ thuật, đình Tân Thới cũng rất có giá trị về văn hoá Hán Nôm và lễ hội.